Çevresel Sürdürülebilirlik ve İnsan Sağlığı için Bir Tehdit: Pestisit Nedir?

Beslenme hem fiziksel hem de ruh sağlığımızı koruma ve iyileştirme sürecindeki en önemli unsurlardan biri. Ortadaki bu gerçeğin bir yansıması olarak iyi beslenmenin temel taşı olan sağlıklı, temiz ve sürdürülebilir üretim ilkelerine dayalı gıdalara erişim, bir ihtiyaçtan öte bir hak olarak kabul görüyor. Ancak madalyonun diğer yüzü de göz ardı edilemez. Üretim süreçlerinde, bu üç temel kriterin –bilinçli ya da bilinçsiz– hiçe sayıldığı durumlara, farklı mecralarda gıda sektöründeki bu aksaklıklara ve yanlış yaklaşımlara işaret eden haberler görebiliyoruz.  Bu haberlerin arasında ise “pestisit” konusu, en çok dikkat çeken ve üzerinde durulan meselelerden biri olarak öne çıkıyor.

İnsan sağlığına olan olumsuz etkilerinin yanında pestisitler, aynı zamanda çevre ve biyolojik çeşitliliğe de zarar veriyor.  Pestisit dediğimiz kimyasallar, tarım alanlarında uygulandığında, sadece toprağın değil, yakın bölgelerdeki nehirlerin, göllerin ve denizlerin kirlenmesine de sebep oluyor. Bozulan su ekosistemlerinde; oksijen seviyelerini azaltan, balık ölümlerine ve su yaşamına zarar veren alg patlamaları gibi durumlara neden olabilir.

Gıda hakkı konusunda Özel Raportör Michael Fakhri’nin hazırladığı BM Raporu’nda, pestisit ağırlıklı tarım uygulamalarının biyolojik çeşitlilik kaybına da neden olduğunu açık bir şekilde ortaya konulmuş. Raporun ana ekseninde “Pestisitlerin uzun ömürlü kullanımı, ekosistemlerdeki türlerin kapsamında ve hakimiyetinde kaymalara yol açabilir. Bu, ekolojik bir dengesizlik yaratabilir. Ekosistem sağlığı ve istikrarı üzerinde bir dizi olumsuz sonuç doğurabilir.” bilgisi yer alıyor.

Sonuçta pestisitler sadece “hedeflenen” canlılara sirayet etmiyor; arılar, uğur böcekleri ve kelebekler gibi faydalı böceklerin ölümüne de neden olabiliyor. Türlerdeki bu kontrolsüz yok oluş, gıda güvenliğine kadar giden bir süreci başlatabiliyor.

Pestisit Nedir, Nerede ve Nasıl Maruz Kalırız?

Kimyasal madde statüsünde olan pestisitin kullanım amacı, tarımsal üretimde ekinlere ve bitkilere zarar verdiği düşünülen haşereleri, yabani otları ve böcekleri yok etmek ya da kontrol altına almaktır.

Pestisitlere günlük hayatta, “tarım ilacı” ya da “bitki koruma ürünü” gibi maskelenmiş isimlerle rastlayabiliriz. Bu ürünlerin içeriğine baktığımızda ise insan sağlığına zarar verebilecek pek çok aktif madde karşımıza çıkar. Püskürtme yöntemiyle kullanılan pestisitlerin büyük kısmı, hedeflenen alan yerine havaya, suya ve toprağa dağılır. Bu durum, pestisitlerin hedef dışı canlı türlerine de sirayet etmesine neden olur.

Pestisit sorununu sadece tarım alanları üzerinden de ele almamak gerekir. Her gün az ya da çok pestisitlere maruz kalıyoruz; yiyecekler, içecekler, solunum ve cilt temasıyla vücudumuza giriyor. Tarım alanlarındaki yaygın kullanımının yanı sıra şehirlerde de haşere ve kemirgenlerle mücadelede yoğun olarak pestisit kullanılıyor. Her yıl şehirlerde tüketilen yüzlerce ton pestisit ve benzeri kimyasal ürün, insan sağlığı için ciddi bir risk oluşturuyor ve kentsel biyoçeşitlilik üzerinde olumsuz etkiler yaratıyor.

Pestisitin İnsan Sağlığına Etkileri Nelerdir?

Sağlık ve Çevre Birliği’nin yayımladığı bilgi notuna göre, vücuda alınan pestisitler, kanser gibi yaşamı tehdit eden hastalıkların yanı sıra; dermatit, endokrin bozukluklar, üreme bozuklukları, immünotoksisite, nörodavranışsal bozukluklar, astım ve konjenital defektler gibi birçok sağlık sorununa neden olabilir. Bu bozukluklar tedavi edilmezse ölümcül olabilir ve bireylerin yaşam kalitesini bozabilir.

Konu ile ilgili yayımlanan bir sağlık raporuna göre pestisit zehirlenmesi yaşandığında en sık görülen etkiler; burunda yanma, batma ve kaşıntı, boğaz ve cilt tahrişi, döküntü olarak sıralanır. Bulantı ve baş dönmesi de yaygın olarak görülen etkiler arasındadır. Yine pestisit zehirlenmesi, soğuk algınlığına benzer semptomlar da gösterebilir. Bu durumlarda hızlı bir şekilde tıbbi yardım alınması önerilir.

Uzun vadede ise pestisit pek çok hastalığın nedeni olabilir. Etkileri haftalar, hatta aylar sonra dahi ortaya çıkmayabilir ama bu etkisi olmadığı anlamına gelmez.  Pestisite maruz kalmak, uzun vadede; kanser, beyin hasarı, doğum kusurları, kısırlık, böbrek ve akciğer hasarlarına neden olabilir. Özellikle bebekler, çocuklar ve hamile kadınlar, daha hassas yapılarının bir sonucu olarak pestisitlerin zararlarından daha fazla etkilenirler.

Pestisitlerin Zararını Önlemede Sürdürülebilir Tarım ve Çevre Koruma Yöntemlerinin Önemi

Pestisitlerin çevreye ve biyoçeşitliliğe zararını önlemek için çeşitli sürdürülebilir tarım ve çevre koruma yöntemleri uygulamak yerinde olacaktır. Pestisitlerin aşırı kullanımını önlemek için, sadece gerekli olduğu zaman ve uygun dozda uygulanması, faydalı böceklere ve diğer canlılara zarar vermeyen sadece hedef organizmaları etkileyen pestisitler tercih edilmesi ve pestisitlerin kullanımına ilişkin çevre dostu tarım politikaları ve yasal düzenlemelere uyulması gibi başlıklar son derece önemlidir. Bunlarla beraber, çiftçilere sürdürülebilir tarım ve pestisitlerin güvenli kullanımı hakkında eğitim verilmesi programlanması gereken faaliyetler arasındadır. Elbette tüketicilerin organik ve pestisit içermeyen ürünleri tercih etmesi de sürdürülebilir tarımın yaygınlaşmasına ve pestisit kullanımının azalmasına katkı sağlayacaktır.